4.5 モード関数の積分(TE-TE, TM-TM)について

面積分

 2つのモード関数ともTEモード,あるいはTMモードのスカラー積の面積分は, \begin{eqnarray} \iint_{S_a} \VEC{e}_m \cdot \VEC{e}_n \ dS &=& \iint_{S_a} \VEC{h}_m \cdot \VEC{h}_n \ dS \nonumber \\ &=& \iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_m \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS \end{eqnarray} ただし,\(S_a\)は管軸に直交する導波管断面全体あるいは一部の面を示す.2次元演算子\(\nabla _t\)を用いたグリーンの第一定理,およびスカラヘルムホルツ方程式 \(\nabla _t^2 \Psi_n + k_{c,n}^2 \Psi_n =0\)より,上式は次のようになる. \begin{eqnarray} \iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_m \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS &=& -\iint_{S_a} \Psi_m \nabla ^2_t \Psi_n dS + \oint _{C_a} \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} d\sigma \nonumber \\ &=& k_{c,n}^2 \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS + \oint _{C_a} \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} d\sigma \end{eqnarray} 同一モードのとき,\(m=n\) とおき, \begin{gather} \iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_n \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS = k_{c,n}^2 \iint_S \Psi_n^2 dS + \oint _{C_a} \Psi_n \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} d\sigma \end{gather} 面\(S_a\)として導波管段面全体の面\(S\)をとると,境界条件として導波管の管壁\(C\)上で\(\Psi_n=0\) あるいは\(\frac{\partial \Psi_n}{\partial n}=0\) のとき,第2項はゼロゆえ, \begin{gather} \iint_S \big( \nabla_t \Psi_n \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS = k_{c,n}^2 \iint_S \Psi_n^2 dS \end{gather} したがって,モード関数を正規化するための積分は次のようになる. \begin{eqnarray} \iint_S \VEC{e}_n \cdot \VEC{e}_n \ dS &=& \iint_S \VEC{h}_n \cdot \VEC{h}_n \ dS \nonumber \\ &=& k_{c,n}^2 \iint_S \Psi_n^2 dS \equiv 1 \end{eqnarray} 一方,異なるモードのとき,\(m \neq n\) とみなし, \(\Psi_m\)と\(\Psi_n\)を交換してグリーンの第一定理を適用して同様に求めると, \begin{gather} \iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_n \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_m \big) dS = k_{c,m}^2 \iint_{S_a} \Psi_n \Psi_m dS + \oint _{C_a} \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} d\sigma \end{gather} これより,次の関係式が得られる. \begin{align} &k_{c,n}^2 \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS + \oint _{C_a} \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} d\sigma \nonumber \\ &= k_{c,m}^2 \iint_{S_a} \Psi_n \Psi_m dS + \oint _{C_a} \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} d\sigma \end{align} 変形して, \begin{gather} \big( k_{c,m}^2 - k_{c,n}^2 \big) \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS = \oint _{C_a} \left( \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} - \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} \right) d\sigma \end{gather} \(k_{c,m} \neq k_{c,n}\)のとき, \begin{gather} \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS = \frac{1}{k_{c,m}^2 - k_{c,n}^2} \oint _{C_a} \left( \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} - \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} \right) d\sigma \end{gather} 逆に,スカラ関数の面積分の項を消去すると, \begin{align} &\iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_m \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS \nonumber \\ &= \frac{1}{k_{c,m}^2 - k_{c,n}^2} \left( k_{c,m}^2 \oint _{C_a} \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} d\sigma - k_{c,n}^2 \oint _{C_a} \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} d\sigma \right) \label{eq:intemendS} \end{align} 面\(S_a\)として導波管段面全体の面\(S\)をとると,境界条件として導波管の管壁境界条件として管壁\(C\)上で\(\Psi_m, \Psi_n=0\) あるいは \(\displaystyle{\frac{\partial \Psi_m}{\partial n}, \frac{\partial \Psi_n}{\partial n}=0}\) のとき,上式右辺はゼロとなり,次のようにモードの直交性が得られる. \begin{eqnarray} \iint_{S} \VEC{e}_m \cdot \VEC{e}_n \ dS &=& \iint_{S} \VEC{h}_m \cdot \VEC{h}_n \ dS \nonumber \\ &=& \iint_{S} \big( \nabla_t \Psi_m \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS = 0 \end{eqnarray}

周回積分

 一方,\(k_{c,m} = k_{c,n}\)のとき,式\eqref{eq:intemendS}は不定となるがロピタルの定理を用いれば次のように計算できる$^\dagger$. \begin{eqnarray} \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS &=& \lim _{k_{c,n} \to k_{c,m}} \frac{\displaystyle{\frac{d}{dk_{c,n}} \oint _{C_a} \left( \Psi_m \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} - \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} \right) d\sigma}}{ \displaystyle{\frac{d}{dk_{c,n}} \left(k_{c,m}^2 - k_{c,n}^2 \right)}} \nonumber \\ &=& \left. \frac{-1}{2k_{c,m}} \oint _{C_a} \left( \Psi_m \frac{\partial^2 \Psi_n}{\partial k_{c,n} \partial n} - \frac{\partial \Psi_n}{\partial k_{c,n}} \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} \right) d\sigma \right|_{k_{c,n} = k_{c,m}} \end{eqnarray} 逆に,\({k_{c,m} \to k_{c,n}}\)としてロピタルの定理を用いると, \begin{gather} \iint_{S_a} \Psi_m \Psi_n dS = \left. \frac{-1}{2k_{c,n}} \oint _{C_a} \left( \Psi_n \frac{\partial^2 \Psi_m}{\partial k_{c,m} \partial n} - \frac{\partial \Psi_m}{\partial k_{c,m}} \frac{\partial \Psi_n}{\partial n} \right) d\sigma \right|_{k_{c,m} = k_{c,n}} \end{gather} したがって, \begin{align} &\iint_{S_a} \big( \nabla_t \Psi_m \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n \big) dS \nonumber \\ &= \left[ -\frac{k_{c,m}}{2} \oint _{C_a} \left( \Psi_m \frac{\partial^2 \Psi_n}{\partial k_{c,n} \partial n} - \frac{\partial \Psi_n}{\partial k_{c,n}} \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} \right) d\sigma + \oint _{C_a} \Psi_n \frac{\partial \Psi_m}{\partial n} d\sigma \right]_{k_{c,n} = k_{c,m}} \nonumber \end{align} 面\(S_a\)として導波管段面全体の面\(S\)をとると,両者ともTMモードのモード関数の場合,管壁\(C\)上で\(\Psi_m^{\TM}=0\),\(\Psi_n^{\TM}=0\) ゆえ, \begin{gather} \iint_S \big( \nabla_t \Psi_m^{\TM} \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n^{\TM} \big) dS = \frac{k_{c,m}^{\TM}}{2} \left. \oint _C \frac{\partial \Psi_n^{\TM}}{\partial k_{c,n}^{\TM}} \frac{\partial \Psi_m^{\TM}}{\partial n} d\sigma \right|_{k_{c,n}^{\TM} = k_{c,m}^{\TM}} \end{gather} また,両者ともTMモードのモード関数の場合,管壁\(C\)上で \(\frac{\partial \Psi_m^{\TE}}{\partial n}=0\),\(\frac{\partial \Psi_n^{\TE}}{\partial n}=0\) ゆえ, \begin{gather} \iint_S \big( \nabla_t \Psi_m^{\TE} \big) \cdot \big( \nabla_t \Psi_n^{\TE} \big) dS = -\frac{k_{c,m}^{\TE}}{2} \left. \oint _C \Psi_m^{\TE} \frac{\partial^2 \Psi_n^{\TE}}{\partial k_{c,n}^{\TE} \partial n} d\sigma \right|_{k_{c,n}^{\TE} = k_{c,m}^{\TE}} \end{gather} これより,正規化係数の計算を周回積分によって行うこともできる.

$\dagger$ G. Figlia and G. G. Gentili, "On the Line-Integral Formulation of Mode-Matching Technique," IEEE Trans. Microwave Theory Tech., vol.MTT-50, no.2, pp.578-579, 2002.