7.4 エルミート2次形式の比の極値条件

 電磁波回路ならびにアンテナの性能指数の中には, 例えば,アンテナ利得(antenna gain ),S/N比(signal-to-noise ratio),Q値(quality factor),能率(efficiency)等, 次のようなエルミート2次形式(quadratic forms)の比 $\varepsilon$ によって表される場合がある. \begin{gather} \varepsilon = \frac{\VECi{\alpha}^*_T [A] \VECi{\alpha}}{\VECi{\alpha}^*_T [B] \VECi{\alpha}} \label{eq:MoM-10-17} \end{gather} ただし, $[A]$ および $[B]$ は正方エルミート行列(square Hermitian matrices), $\VECi{\alpha}$ は未知の列ベクトル(column matrix)を示す.ここでは,上式の $\varepsilon$ の最大値およびそのときの $\VECi{\alpha}$ を求める問題について考える.これは極値を求める問題であり,通常の方法によれば, 変数を列ベクトル $\VECi{\alpha}$ の各々の要素 $\alpha _i$ として,全ての $i$ に対して次の条件を考えればよい. \begin{gather} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i} = 0, \ \ \ \ \ %\mbox{and} \ \ \ \ \ \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*} = 0 \label{eq:MoM-10-18} \end{gather} 条件式として式\eqref{eq:MoM-10-18}の2式があるのは,一般に $\VECi{\alpha}$ が複素数で, $\varepsilon$ は各々の $\alpha _i$ について2つのパラメータに対して最大化しなければならないからである.そこで, $\alpha _i' \equiv \Re (\alpha _i)$ および $\alpha _i'' \equiv \Im (\alpha _i)$ とおくと, \begin{gather} \alpha _i = \alpha _i' + j\alpha _i'', \ \ \ \ \ \alpha _i^* = \alpha _i' - j\alpha _i'' \label{eq:MoM-10-19} \end{gather} この場合,極値を求める条件は, \begin{gather} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i'} = 0, \ \ \ \ \ %\mbox{and} \ \ \ \ \ \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i''} = 0 \label{eq:MoM-10-20} \end{gather} となり,ここでは先に示した条件と等価であることを示していく.まず, \begin{eqnarray} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i'} &=& \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i} \frac{\partial \alpha_i}{\partial \alpha _i'} + \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*} \frac{\partial \alpha_i^*}{\partial \alpha _i'} \\ \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i''} &=& \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i} \frac{\partial \alpha_i}{\partial \alpha _i''} + \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*} \frac{\partial \alpha_i^*}{\partial \alpha _i''} \label{eq:MoM-10-21} \end{eqnarray} 式\eqref{eq:MoM-10-19}より, \begin{eqnarray} \frac{\partial \alpha _i}{\partial \alpha_i'} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i'} \Big( \alpha _i' + j\alpha _i'' \Big)= 1 \\ \frac{\partial \alpha _i^*}{\partial \alpha_i'} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i'} \Big( \alpha _i' - j\alpha _i'' \Big)= 1 \\ \frac{\partial \alpha _i}{\partial \alpha_i''} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i''} \Big( \alpha _i' + j\alpha _i'' \Big)= j \\ \frac{\partial \alpha _i^*}{\partial \alpha_i''} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i''} \Big( \alpha _i' - j\alpha _i'' \Big)= -j \end{eqnarray} よって,式\eqref{eq:MoM-10-21}は次のようになり,両者の条件式は等価であることがわかる. \begin{eqnarray} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i'} &=& \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i}+\frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*}=0 \\ \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i''} &=& j \left( \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i}-\frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*} \right)=0 \label{eq:MoM-10-22} \end{eqnarray} さて,式\eqref{eq:MoM-10-18}を適用するため,式\eqref{eq:MoM-10-17}を次のように変形する. \begin{gather} \varepsilon = \frac{\displaystyle{\sum_{j,k} \alpha _j^* A_{jk} \alpha _k}}{ \displaystyle{\sum_{j,k} \alpha _j^* B_{jk} \alpha _k}} \equiv \frac{N}{D} \label{eq:MoM-10-23} \end{gather} 式\eqref{eq:MoM-10-18}の第1式に代入して, \begin{eqnarray} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i} \left( \frac{N}{D} \right) \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \frac{\partial N}{\partial \alpha _i} - N \frac{\partial D}{\partial \alpha _i} \right] \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \frac{\partial}{\partial \alpha _i} \left( \sum_{j,k} \alpha _j^* A_{jk} \alpha _k \right) \right. \nonumber \\ &&\left. - N \frac{\partial}{\partial \alpha _i} \left( \sum_{j,k} \alpha _j^* B_{jk} \alpha _k \right) \right] \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \sum_{j} \alpha _j^* A_{ji} - N \sum_{j} \alpha _j^* B_{ji} \right] = 0 \label{eq:MoM-10-24} \end{eqnarray} 上式は全ての $i$ について成り立ち,行列でまとめて表すと, \begin{gather} \frac{1}{D^2} \Big( D[A] \VECi{\alpha}^*_T - N[B] \VECi{\alpha}^*_T \Big) = 0 \label{eq:MoM-10-24m} \end{gather} 同様にして,式\eqref{eq:MoM-10-18}の第2式に代入すると, \begin{eqnarray} \frac{\partial \varepsilon}{\partial \alpha _i^*} &=& \frac{\partial}{\partial \alpha _i^*} \left( \frac{N}{D} \right) \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \frac{\partial N}{\partial \alpha _i^*} - N \frac{\partial D}{\partial \alpha _i^*} \right] \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \frac{\partial}{\partial \alpha _i^*} \left( \sum_{j,k} \alpha _j^* A_{jk} \alpha _k \right) \right. \nonumber \\ &&\left. - N \frac{\partial}{\partial \alpha _i^*} \left( \sum_{j,k} \alpha _j^* B_{jk} \alpha _k \right) \right] \nonumber \\ &=& \frac{1}{D^2} \left[ D \sum_{k} A_{ik} \alpha _k - N \sum_{k} B_{ik} \alpha _k \right] = 0 \label{eq:MoM-10-25} \end{eqnarray} 行列表示して, \begin{gather} \frac{1}{D^2} \Big( D[A] \VECi{\alpha} - N[B] \VECi{\alpha} \Big) = 0 \end{gather} これより,$D \neq 0$において($\varepsilon$が最大値をとならない場合を除く), \begin{align} &D [A] \VECi{\alpha} - N [B] \VECi{\alpha} = 0 \nonumber \\ &[A] \VECi{\alpha} = \frac{N}{D}[B] \VECi{\alpha} = \varepsilon [B] \VECi{\alpha} \label{eq:MoM-10-26} \end{align} また,式\eqref{eq:MoM-10-24m}は, \begin{align} &D [A] \VECi{\alpha}^* - N [B] \VECi{\alpha}^* = 0 \nonumber \\ &\VECi{\alpha}^*_T [A] = \frac{N}{D} \VECi{\alpha}^*_T [B] = \varepsilon \VECi{\alpha}^*_T [B] \end{align} 共役転置をとると, \begin{gather} [A]^*_T \VECi{\alpha} = \varepsilon^* [B]^*_T \VECi{\alpha} \end{gather} $[A]$,$[B]$ はエルミート行列ゆえ, \begin{gather} [A]=[A]^*_T, \ \ \ \ \ [B]=[B]^*_T \end{gather} また,$\varepsilon$はエルミート形式ゆえ, $\varepsilon = \varepsilon^*$ が成り立つ.したがって,極値条件として, \begin{gather} [A] \VECi{\alpha} = \varepsilon [B] \VECi{\alpha} \label{eq:MoM-10-26b} \end{gather} が得られ,もう一つの条件式と一致する.そこで,例えば,一方の条件式 \begin{gather} \frac{\partial \rho}{\partial \alpha _i^*} = 0 \ \ \ \ (i=1,2,\cdots) \end{gather} を考えればよい.このとき, $\varepsilon$ は固有値(eigenvalue)とみなせ, $\varepsilon$ の定義式は固有値方程式(eigenvalue equation)となっている.それゆえ, $\varepsilon$ の最大値は固有値の最大値を求めることでもある$^\ddagger$.

$\ddagger$ Felix R. Gantmacher, The Theory of Matrices, Vol.1, AMS Chelsea Publishing (1990).